कवितार्किकचूडामणिश्रीश्रीहर्षमिश्ररचितम् किञ्च — उपेन्द्र इन्द्रावरजो माधवः श्रीपतिर्हरिः इत्यादिकं क्वचिदुक्तमेवेति पुनः स्मरीकरिष्यते । एवं चैतत्तात्पर्येणैव — “ ……………दावस्तु दावो वनहुताशनः” “ पृषदश्वो गन्धवहो गन्धवाहानिलाशुगाः” “…………….तारा तारकाप्युडु वास्त्रियाम्” “रोहितो लोहितो रक्तः शोणः कोकनदच्छविः” “निक्वाणो निक्वणः क्वाणः क्वणः क्वणनमित्यपि” “भ्रकुंसश्च भ्रुकुंसश्च भ्रूकुसश्चेति नर्तकः” “अनादरः परिभवः परीभावस्तिरस्क्रिया “ “कौतूहलं कौतुकं च कुतुकं च कुतूहलम्” “निम्नं गभीरं गम्भीरं ………………….” “खगे विहङ्गविहगविहङ्गमविहायसाः । शकुन्तपक्षिशकुनशकुन्तशकुनिद्विजाः । पतत्रिपत्रिपतगपतत्पत्ररथाण्डजाः ॥” “द्राक्षा लाक्षा जतु क्लिबे ………………..” “वाणिज्यं तु वणिज्यं स्यात् …………………” इत्याद्युक्ता । एवं चात्र यावद्विकारवक्तृत्वस्य विषयत्वमिति स्फुट्यते । तथापि भाजनं पात्रमित्यादिषु नोक्तत्वात् क्वचित्प्रदेशप्रकाशनमितीदं कियदिति । प्रकृतमनुसरामः । किञ्च कोशस्तु द्विविधः पर्यायनानार्थभेदात् । अत एव पर्यायरत्नमाला, पर्यायार्णवः, नानार्थचन्द्रिका, नानार्थशिखामणिः, शब्दशब्दार्थमञ्जूषा इत्यादिरूपेण लोकव्यवहारः । एष तु द्विविधरूपः सलिङ्गनिर्लिङ्गवर्गव्यतिरिक्तानां वर्गाणां पर्यायत्वादस्मिन् । अत एव — एकार्थवाचिशब्दानां पर्यायो मेलनं मतः इति सुदर्शनाचार्यभट्टाचार्या आहुः मञ्जर्याम् । एवञ्च तन्निबन्धनेनैव तत्कण्ठबन्धनं कुर्महे । किञ्चासङ्गतान्तरमत्रास्ति । अमरा निर्जरा देवा जिष्णुरिन्द्रः शतक्रतुः इत्यादिना सामान्यविशेषाभावेन सर्वत्र प्रणीतमेव न्याय्यम् । नैर्ऋतिपर्यायार्धे असुरा दैत्यदैतेयाः इति सामान्यराक्षसपर्यायगणनाप्रस्तावे तत्पर्यायभूतान् — राक्षसः कोणपः क्रव्यात्क्रव्यादोऽस्रप आशरः रात्रिञ्चरो रात्रिचरः …………………………… ॥ इत्यादिशब्दान् विहाय विशेषगणनाया विशेषपुस्कारेण नीतमिति तन्नियतिः किमु वक्तव्येत्यत्रोपरम्यते ।
